Aleksander Tansman

W 1946 roku ponownie osiada w Paryżu. Nadchodzi czas twórczej dojrzałości artysty. Jego dzieła wchodzą do obiegowego repertuaru koncertowego, a liczba ich wykonań na świecie przekracza niekiedy 500 rocznie.

Staje się klasykiem XX wieku, w znaczeniu dosłownym i przenośnym. Zaliczony do grona najwybitniejszych przedstawicieli neoklasycyzmu, obok Igora Strawińskiego, Alfreda Caselli, Dariusa Milhaud czy Paula Hindemitha, w oryginalny sposób podejmuje nowe środki techniczne. Zapowiedź „nowego Tansmanowskiego stylu” dostrzeżono już po europejskiej premierze Sextuor à cordes (1940) w 1947 roku. Kompozytor potęguje dramatyzm swej muzyki (VI Symfonia „In Memoriam”, 1944, oratorium Prorok Izajasz, 1949-1950, balet Zmartwychwstanie, 1961), wprowadza kontrasty fakturalne oraz komplikacje metrorytmiczne (Musique pour orchestre – VIII Symfonia, 1948, Concerto pour orchestre, 1954), stosuje klastery (opera Sabataj Cwi, fałszywy mesjasz, 1958, Psalmy, 1961, Stèle in memoriam Igor Stravinsky, 1972) i wzbogaca szatę brzmieniową swych utworów oraz podejmuje nowe gatunki (Six Mouvements, 1962, Hommage à Erasme de Rotterdam, 1969, Élégie à la mémoire de Darius Milhaud, 1975). Nie zrywa jednak z nadrzędną formułą charakteryzującą jego twórczość – stale ponawianymi próbami dotarcia do „nowego klasycznego stylu”.

Po wojnie dzieła Tansmana ponownie goszczą w najlepszych salach koncertowych zachodniej Europy, jak Théâtre des Champs-Élysées, Opéra National de Paris, Maison de l’O.R.T.F., Royal Concertgebouw, Teatro La Fenice, Royal Albert Hall, Théâtre Royal de la Monnaie, De Doelen, Victoria Hall, Deutsche Oper Berlin, Opéra de Nice. Jego utwory prowadzą tacy mistrzowie batuty, jak Dmitri Mitropoulos, Eugene Ormandy, Charles Münch, Jascha Horenstein, Rafaël Kubelik, Sir Malcom Sargent, Ferenc Fricsay, Øivin Fjeldstad, Franz André, Jean Fournet, Charles Bruck, André Cluytens, Bruno Maderna.

W 1949 roku na zamówienie UNESCO, w związku z obchodzoną w Europie 100. rocznicą śmierci Fryderyka Chopina, Tansman pisze Tombeau de Chopin na kwintet smyczkowy bądź orkiestrę smyczkową. Premiera dzieła ma miejsce pod auspicjami UNESCO w październiku tego roku, w paryskiej Salle Gaveau.

Dorobek artysty jest pokaźny – liczy kilkaset dzieł, i wszechstronny – charakteryzuje się bogactwem gatunków, wielkich i małych form muzycznych. Są to między innymi dzieła sceniczne (siedem oper z lat 1927-1974 i dziesięć baletów z lat 1922-1962), symfoniczne (w tym dziewięć symfonii z lat 1917-1958), utwory na chór i orkiestrę, na głos albo instrument solo, z towarzyszeniem fortepianu bądź orkiestry, kameralne (od duetu do oktetu, w tym osiem kwartetów z lat 1917-1956), a także utwory pedagogiczne.

Jego wybitny wkład do muzyki światowej potwierdza też wiele nagród, w tym medal Ji-ji Shimpo, honorowe członkostwo cesarskiej Akademii Muzycznej w Tokio (1933), Medal Elizabeth Sprague Coolidge nadawany przez Bibliotekę Kongresu w Waszyngtonie (1941), Prix Hector Berlioz w Paryżu (1966), Nagroda Muzyczna Akademii Francuskiej (1978, ceremonia publiczna w asyście Gwardii Republikańskiej), członkostwo honorowe i Medal Związku Kompozytorów Polskich (1979), komandoria francuskiego Orderu Sztuk i Literatur (1986). Tansman to pierwszy polski kompozytor, którego przyjęto do Królewskiej Akademii Nauk, Literatur i Sztuk w Brukseli (1977). Jej członkami byli wybitni reprezentanci europejskiej kultury, spośród twórców muzyki między innymi Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Ferenc Liszt, Johannes Brahms, Richard Strauss, Maurice Ravel, Manuel de Falla, Igor Strawiński, Jean Sibelius, Benjamin Britten, Dymitr Szostakowicz, Olivier Messiaen.

Po kres życia powtarzał: „Oczywiście wiele zawdzięczam Francji, ale nikt, kto kiedykolwiek słyszał moje utwory, nie może mieć wątpliwości, że byłem, jestem i na zawsze pozostanę kompozytorem polskim”. Ostatni utwór, miniatura na altówkę i fortepian z 1985 roku, nosi tytuł Alla polacca. Zmarł w Paryżu, 15 listopada 1986 roku.

zamknij